پیام معنوی هنر اسلامی:
اگر سئوال شود که اسلام چیست؟ در پاسخ می توان گفت به محراب مسجد قرطبه در اسپانیا، صحن مسجد سلطان حسن در قاهره یا گنبد شاه در اصفهان اشاره کرد. البته مشروط بر اینکه پرسش کننده قادر باشد پیام نهفته در این بناها را دریابد. هنر سنتی اسلامی بیانگر معنویت و پیام باطنی اسلام بوسیله زبانی ازلی است که دقیقاً با همین ازلیت و تمایل پردازی بی واسطه اش مؤثرتر و بی دردسرتر از اغلب توصیفات،دین شناختی اسلام عمل می کند.
البته کسانی هستند که چنین وظیفه ای برای هنر اسلامی قائل نبوده، به سادگی شأن اسلامی آن را انکار می کنند و مدعی می شوند که چنین هنری، هرچقدر هم که زیبا، قابل فهم یا همآهنگ باشد درواقع با روح یا فرم دین اسلام چندان ارتباطی ندارد. این گروه نه تنها شامل بسیاری از مورخان غربی هنر، بلکه گروه به مراتب فزون تری از مسلمانان امروزی است که خود رانوگرایا اصلاح طلب معرفی می کنند.
هنر اسلامی:
تفکر اسلامی و گل و عالم آن رجوع به اسم« الله اکبر» دارد. تجلی اعظم حق تعالی به اسم الله اکبر در تاریخ اسلام چونان آخرین دوره از ادوار دینی، خاتم و ناسخ همه ادوار و تاریخ های گذشته است با ظهور اسلام همه فرهنگ ها که به عصر ممسوخیت خویش رسیده اند و به صورت مانع و رادع و حجاب تفکر حقیقی دینی درآمده اند، نسخ می شوند. هنرمند، در چنین تفکری در مقام انسانی است که به صورت و دیدار و حقیقت اشیاء در ورای عوارض و ظواهر می پردازد. او صنعتگری است که هم عاید است و هم زایر.
تاریخچه مختصری از هنر در سرزمین های اسلامی و تزئینات در آن:
خاصیت منحصر به فرد دین اسلام و همچنین عاملی که موجب عالمگیری آن شد، آمیزشی است که از عناصر قومی وجهانی در آن بکار رفته است. اسلام نیز چون مسیحیت آغوش خود را به سوی همگان بازکرد و برا بری و برادری عموم مؤمنان را از هر نژاد و ملیتی که بودند در پیشگاه خداوندگار به تأیید رساند. با این حال مانند یهودیت دینی ملی بود که منشاء آن در عربستان بود. در عالم هنر، میراث عرب عبارت بود از شیوه مخلوط فرانسه و آلمان و بلژیک. در این احوال اسلام تمدن نوینی بوجود آورده بود که از سمت مغرب تا اسپانیا و از مشرق تا رودخانه سندگسترش می یافت، و این تمدنی بود که به مراتب سریعتر از تمدن قرون وسطای اروپای غربی به اوج ترقی خود رسید.
شهر بغداد واقع در کنار رودخانه دجله و پایتخت هارون الرشید، خلیفه بزرگ اسلام( معاصر شارلمانی) به رقابت باشکوه و تجمل دربار بیزانس برخاست. هنر و دانش و استادکاری مسلمانان، از نقوش پیچ وخم دار و اختراع کاغذ و ارقام عربی گرفته تا فلسفه یونان توسط تألیفات و تراجم دانشمندان عرب در اروپای قرون وسطی نفوذی عمیق و دامنه دار یافت.( زبان ما مغرب زمینیها هنوز حاوی لغاتی چون علم« جبر» و « الکل» است که دین ما را به تمدن اسلامی آشکار می سازد.) پس روا آن است که قبل از عطف توجه به سوی هنر قرون وسطایی اروپای غربی نخست موضوع مهم تحول هنر اسلامی را مورد بحث قرار دهیم.
دیدگاه اسلام به هنرهایی همچون پیکرتراشی و نقاشی:
قرآن صریحاً پیکرسازی را از صنایع شیطان معرفی کرده است، و حال آنکه از نقاشی و شبیه سازی بطورکلی ذکری به میان نیاورده است. باید گفت برخورد حضرت محمد(ص) با موضوع نقاشی به نظر مبهم می آید. یکی از روایات موثق عربی حاوی نقاشی های دیواری با مضامین دینی( ظاهراً از کتاب مقدس؛) بود و پیغمبر اسلام فرمان داد همه آنها را نابود سازنه بجز تصویر مریم و مسیح کودک، که آن را با دستان خویش محفوظ نگاه داشت.
این روایت و نیز فقدان هر گونه بحثی از آن موضوع در علوم دینی صدر اسلام دلیل بر آن تواند بود که نقاشی تمثال های دینی در نظر حضرت محمد (ص) و جانشینان بلافصلش مشکلی به میان نمی آورده و بر این اساس تحریم نشده بوده است. از آنجا که در میان اعراب سنت نقاشی وجود نداشت، نقاشی دینی اسلامی تنها می توانست از طریق اقتباس و وامگیری از منابع بیگانه تکوین یابد، وقوع چنین تحولی طبعاً بدون پشتیبانی و تشویق اولیای امور امکان پذیر نمی بود.